طلوع خورشيد از مغرب
آيا واقعا، خورشيد از مغرب طلوع مىكند؟ يا اين كه طلوع آفتاب از مغرب، كنايه از طلوع جمال آن حضرت از مكه معظمه، است، مرحوم مجلسى مىگويد: آنگاه كه امير مؤمنان على(ع) علايم ظهور را براى اصحاب خويش چون: «اصبغبننباته» و «صعصعة بن صوحان» بيان مىفرمود چنين گفت: طلوع آفتاب از مغرب. «نزال بن سبره» از «صعصعة» پرسيد مراد اميرالمؤمنين(ع) از اين كلام چيست؟ «صعصعه» گفت: يابن سبره كسى كه عيسى بن مريم(ع) پشتسر او نماز مىگزارد، امام دوازدهم از طبقه نهم از اولاد حسين بن على(ع) است و او است آن آفتابى كه از مغرب طلوع و در ميان ركن و مقام ظاهر مىشود و روى زمين را از كفر و فسق و اعتقادات باطل پاك مىگرداند. (1)
5 - طلوع ستارهاى از مشرق كه مانند ماه مىدرخشد و روشنى مىبخشد، اين ستاره به شكل ماه جديد و دوطرف آن به گونهاى كج مىباشد كه نزديك است از كجى به هم وصل شود و چنان درخشندگى داشته باشد كه چشمها را خيره سازد «طلوع نجم بالمشرق يضئ كما يضئ القمر ثم ينعطف حتى يكاد تلتقى طرفاه». (2)
در برخى از روايات طلوع ستارههاى دنبالهدار از علايم ظهور به حساب رفته است چنانكه اميرالمؤمنين(ع) مىفرمايد: «و طلوع الكواكب المذنبة واقتران النجوم». (3) و همچنين فرمود: «و بدا لكم النجم ذوالذنب من قبل المشرق و لاح لكم القمر المنير فاذا كان ذلك فراجعوا التوبة». (4)
«يعنى براى شما ستاره دنبالهدارى از جانب خاور آشكار و ماهتاب پرفروغى ظاهر مىشود در اين هنگام به توبه باز گرديد، و در برخى از علامات، ظهور ستاره دنبالهدار را در نزديك جدى به نگارش آوردهاند».
علامه مجلسى(قدسسره) ذيل كلام اميرالمؤمنين(ع) مىنويسد:
گفته شده است اين سخن اشاره استبه ستاره دنبالهدارى كه در سال839 هجرى پديد آمد، درحالى كه خورشيد در اوايل ميزان[مهرماه] بود، اين ستاره ذوذنب نزديك مجموعه ستارگان «اكليل شمالى» بود، سپس به تدريج از نور آن كاسته و پس از هشت ماه بهطور كلى محو گرديد.
در زمان ما[مجلسى دوم] در سال 1075 ستاره دنبالهدارى بين مشرق و قبله مشاهده گشت كه داراى طلوع و غروب بود، حركت آن سريع و از مغرب به مشرق(توالى) بود و پس از دو ماه ناپديد شد، ليكن نمىتوان گفت مراد آن حضرت حتما اين زمانها بوده است. (5)
ستارگان دنبالهدار اجرامى آسمانى مىباشند كه داراى شكل منحصر به فرد و اندزاههايى بزرگ گهگاه ظاهر مىشوند. ستاره دنبالهدار كه با چشم غير مسلح چون ماه بىحركتبه نظر مىآيد، در واقع با سرعت صدها كيلومتر در ثانيه حركت مىكند، سرعت دقيق آن را مىتوان از تغيير مكان آن نسبتبه ستارگان ثابت تعيين كرد.
تعداد ستارههاى دنبالهدار تا 10 عدد احتمال مىرود. ولى تاكنون حدود هفتصد(700) ستاره دنبالهدار شناخته شده و هر ساله نيز چند عدد ستاره دنبالهدار جديد كشف و رصد مىگردد.
حدود 260 عدد آنها در مدارهاى بسته و كشيده دور مىزنند و بسيارى از آنها چندين بار به جانب زمين باز گشته و مشاهده شدهاند، و تعداد 370 عدد از آنها داراى مدارى هذلولى يا سهمى هستند كه پس از يك بار نزديك شدن به زمين و مشاهده آنها ديگر ديده نخواهند شد. در حدود 45 ستاره دنبالهدار در جهتسيارهها حركت مىكنند(از مغرب به مشرق) و نقطه حضيض مدارى آنها نزديك به مدار سياره مشترى و عضوى از خانواده مشترى هستند. مدار اين ستارهها بيضى است و اغلب آنها به سمت صورت فلكى غول (هركول) كه همه منظومه شمسى با سرعتى معادل 20 كيلومتر در ثانيه به طرف آن درحركت است، پيش مىروند.
ستارههاى دنبالهدار از ذرات شهابى همراه با هسته جامد بزرگ تشكيل شدهاند، و همه آنها به وسيله جرمى از گاز كما ( Coma) احاطه شده كه از مولكولها و اتمهاى آزاد شده از ناحيه هسته تشكيل يافته و از عناصرى همچون دو اتم سبك نظير OH (هيدروكسيل)، ك. و ورم (K, Wurm) ، پى، سوينگز (P, Sings) و گروهى از مولكولهاى مادر نظير متان (C H4) را بربر دارند.
در زمين بعضى از اين عناصر به شكل گاز آمونياك يا مايع آب وجود دارند اما «سوينگز»و «ورم» خاطرنشان ساختهاند كه اين عناصر در ستارههاى دنبالهدار به شكل جامد وجود دارند، همچون يخ معمولى در مورد آب و يخ آمونياك، و يخ متان و غيره كه در درون آنها مادههاى شهابى تشكيل يافتهاند از آهن، كلسيم، منيزيم، نيكل، آلومينيم، سديم و...
يخهاى سطحى ستارههاى دنبالهدار با بازگشت متوالى و عبور از نزديك خورشيد به تدريج ذوب مىشوند و در زير آنها لايههاى يخ جامدى باقى خواهند بود كه به خوبى از تاثير اشعه خورشيدى محافظت مىشوند.
درجه حرارت اين ستارهها بستگى به فاصله آنها از خورشيد دارد.
1 - مهشورترين ستارههاى دنبالهدار متناوب ستاره «هالى» (HALLEY,S,CMET) است اين ستاره به وسيله «ادموند هالى»(1656 - 1742) عضو رصدخانه سلطنتى انگلستان پيشبينى شد. دكتر هالى در واقع يكى از همكاران جوان اسحاق نيوتن بود، وى براى اولين مرتبه اظهار داشت كه ستارههاى دنبالهدار ديده شده در سالهاى 1531م و1607 و 1682م بازگشت متفاوتى از يك ستاره دنبالهدار مىباشند كه هر76 سال يك بار به دور خورشيد گردش مىكند، محاسبات دكتر هالى نشان داد كه دنبالهدار مزبور مجددا در سال 1758 در آسمان پديدار خواهد شد، جرم مزبور كه به افتخار وى دنبالهدار «هالى» نام گرفته بود، نخستين بار در شب كريسمس سال 1758 ديده شد، هالى تنها دنبالهدارى است كه با چشم غير مسلح ديده مىشود.
تاريخچه ظهور اين دنبالهدار به 240 سال پيش از ميلاد و به گمانى467 سال قبل از ميلاد حضرت مسيح(ع) بر مىگردد اما بازگشتهاى83 پيش از ميلاد و همچنين 11 قبل از ميلاد در تاريخ ثبت است و بازگشتهاى بعدى نيز مرتبا به ثبت رسيده است.
از آنجايى كه دنبالهدار هالى تحت تاثير نيروى گرانشى سيارات برجيس و كيوان(مشترى و زحل) قرار دارد لذا دوره گردش آن دقيقا ثابت نيست و بين 74 تا 78 سال به درازا مىكشد، از اينرو بازگشت مجدد آن به سال 2 - 2061م با درخشندگى خوبى خواهد بود.
بازگشتسال1986م فرصت مناسبى بود تا دنبالهدار هالى به كمك فضاناوهاى پژوهشى از نزديك مورد بررسى قرار گيرد، هدف از اين برنامه مطالعه ساختار جرم مزبور از نظر فيزيكى و شيميايى و آزمايش هسته، و جو هالى و همچنين رابطه ميان جرم آن با بادهاى خورشيد بوده است.
بر اين اساس مؤسسه پژوهشهاى كيهانى اروپا فضاناو جيوتو (Giotto) و شوروىها دو فضاناو به نام «وگاى 1 و 2» ( Vega) و ژاپنيها نيز فضاناوهايى به سوى هالى روانه ساختند.
فضاناو وگا 1، در تاريخ6 مارس1986 از فاصله8889 كيلومترى آن گذشت، طراحان سفينه مزبور اميدوار بودند كه فضاناو وگا1، از گيسوى دنبالهدار نمونه بردارى كند و هسته آن را به دقت مورد كاوش قرار دهد. با وجودى كه به دليل پارهاى نواقص فنى، عكسبردارى واضح و روشن از هسته امكانپذير نگرديد، اما عكسها و اطلاعاتى كه به زمين مخابره شد، كاملا شگفتانگيز و غير منتظره بود.
وگا2، نيز در هشتم مارس همان سال از فاصله 8030 كيلومترى هسته هالى گذشت و با وجودى كه به وسيله غبارهاى گيسوى هالى به شدت بمباران گرديد، توانست اطلاعات و عكسهاى جالب و گرانقيمتى به زمين ارسال دارد.
فضاناو جيوتو از فاصله 605 كيلومترى هسته عبور كرد و عكسهاى دقيقتر و روشنترى به زمين مخابره نمود و نارسايىهاى وگاى 1 و 2 را جبران ساخت.
نتايجى كه كلا از اين ديدارها به دست آمده، نشان مىدهد كه هسته هالى شكلى شبيه سيبزمينى دارد كه ابعاد آن بهطور متوسط حدود 15×10×5/7 كيلومتر است و سطح آن همانند ذغال، سياه بوده و نسبتبازتاب آن از 4درصد تجاوز نمىكند، عكسها و اطلاعات مخابره شده نشان مىدهد كه هسته هالى در ميان ابرى از غبار جاى دارد و عوارضى به صورت شكافها و گودالها و فرورفتگىها، در سطح آن به چشم مىخورد كه اندازه آنها بين 100متر مكعب تا يك كيلومتر است.
علاوه بر عوارض مزبور، پديدههاى فورانى كاملا غير منتظرهاى در سطح هسته به چشم مىخورد كه گاز از آن بيرون مىجهد.
گيسو و دنباله هالى از گازهايى كه از هسته تبخير مىشوند، تشكيل مىيابند و غبار نيز از سطح هسته پراكنده مىگردد، در سطح رو به خورشيد هسته هالى چند دهانه فورانى يافت مىگردد كه جمعا منبع اصلى گسيل گاز و غبار را تشكيل مىدهند، هسته هالى جسم سياهى است كه نور خورشيد را جذب مىكند و دمايى را معادل 300 تا 400 گلوين(27 تا127 درجه سانتيگراد) نشان مىدهد.
فضاناو جيوتو كه تا اعماق گيسوى هالى پيش رفته بود، مقدار گاز و تركيبات آن را اندازهگيرى كرده و چنين نشان مىدهد كه 80درصد گيسو از مولكولهاى آب و بقيه اكثرا از مولكولهاى دىاكسيد كربن تشكيل يافته است. تجزيه و تحليل ذرات غبار دنبالهدار هالى كه به وسيله ابزارهاى نصب شده در جيوتو و وگا به عمل آمده، نشان مىدهد كه تقريبا 80درصد آنها حاوى ئيدروژن، كربن، نيتروژن، اكسيژن، و مقدارى گوگرد است و علاوه بر آن، مقدارى سديم، منيزيوم، سيليسيم، كلسيم و آهن نيز در آن يافت مىگردد.
2 - يكى ديگر از ستارههاى دنبالهدار متناوبى كه در تمام قسمتهاى مدارش قابل مشاهده بوده است، ستاره دنبالهدار «شواسمن» است، اين ستاره در حقيقت قابل توجه است و مدارش بين مشترى و زحل قرار دارد و درخشندگى آن تغيير مىپذيرد.
3 - از ديگر ستارههاى دنبالهدار قابل توجه ستارهاى است كه سال 1882م در روشنايى روز كاملا قابل رؤيتبود و از خرمن خورشيد در فاصله 50000 كيلومترى سطح آن عبور نمود. (6)
1) كفايةالموحدين، اسماعيل عقيلى، مقاله 4، بيان برخى از علائم ظهور، منتهى الآمال محدث قمى، فصل7 - در بعضى از علامات ظهوره، بحار، ج52، ص 195.
2) مدرك قبل.
3) مدرك قبل.
4) بحار، ج51، ص123 - روضه كافى، ج8، ص63.
5) بحار، ج51، ص129.
6) مايردگانى، نجوم به زبان ساده 2 /6 ترجمه محمد رضا خواجهپور، نشر گيتاشناسى1363ش، اطلس منظومه خورشيدى، ص 190، پاتريك مور، گرى هانت، برگردان عباس جعفرى، نشر گيتاشناسى 1374ش.
على زمانى قمشهاى
نظرات شما عزیزان: